1. Acceptatie
Bij ACT leer je ruimte maken voor emoties, gedachten, verlangens, impulsen in plaats van ze te verdringen of te vermijden. Vermijdingsgedrag zoals bijvoorbeeld thuis blijven in plaats van buiten en onder de mensen te komen, frustraties afreageren op anderen, teveel eten, enz. In plaats van te worstelen verleggen we onze aandacht en gebruiken we onze energie voor het werken aan onze waarden.
2. Defusie
Een gezonde afstand tot gedachten nemen. Uit je piekerfabriek komen. Naar gedachten kijken i.p.v. door een bril naar de wereld te kijken die gekleurd is door jouw interpretaties, emoties enz. Beseffen dat gedachten goede of slechte adviesgevers kunnen zijn en dus niet onwerkbare gedachten “gehoorzamen”. De gedachten “ik durf niet, ik kan het niet, ik verdien het niet”, “ik ben een loser”, “ik moet het goed doen”, “ik heb het verpest”, “ik kom hier nooit meer uit, het heeft geen zin dat ik nog probeer”, “er gaat mij iets ergs overkomen” helpen je immers niet vooruit. Ze demotiveren en beschuldigen. We leren om hier minder aandacht aan te besteden en er afstand van te nemen.
3. Contact met het hier en nu
Met je aandacht niet steeds in je hoofd zitten, bij het verleden of in de toekomst, maar bewust aanwezig zijn in het hier en nu. Bewust zijn van wat er allemaal door je heen gaat aan gevoelens, gedachten, lichaamsgewaarwordingen, verlangens en impulsen én van wat er op te merken valt van je omgeving (zintuiglijke gewaarwordingen, andere mensen, communicatie). Contact met het hier en nu biedt zowel een verrijking van je leven (genieten van “gewone” dingen zoals de natuur, een douche nemen, eten, samenzijn met geliefden) als een houvast om niet meegesleept te worden door heftige emoties of opslorpende gedachten.
4. Het observerende zelf
Vaak gaan we helemaal op in onze beleving die we hebben over onszelf. Als we met moeilijke gevoelens, gedachten of lichaamsgewaarwordingen te maken hebben, worden we opgeslorpt door negativiteit. Met ACT leer je om het standpunt van de observeerder in jezelf op te zoeken en in te nemen. Dit is een “veilige plek” van waaruit je alles kan observeren, waarnemen. Je verdringt je gevoelens en gedachten niet, maar je identificeert je er ook niet meer mee. Je kan zien dat het dingen zijn die door je heen gaan en ook weer zullen veranderen. Contact maken met je observerende zelf geeft je meer keuzevrijheid: je kiest zelf hoe je wil reageren op moeilijke gevoelens of in een moeilijke situatie.
5. Waarden
belangrijk vindt in het leven, vanuit je passie drijfveren. Waarden gaan over vragen als: “Waar wil je dat je leven om draait? Wat wil je écht, los van alle verwachtingen en druk van anderen? Wat voor persoon wil je zijn? Wat voor relaties wil je opbouwen? Stel je voor dat je niet meer zo bezig was met het vechten tegen de angst/de depressie/burn-out/overtuigingen, waar zou je je tijd en energie dan aan willen besteden?” Vaak zijn we het antwoord op deze vragen wat uit het oog verloren. In ACT doen we oefeningen om hier terug in contact mee te komen. Waarden zijn een motivator voor al het harde werk, zowel tijdens als buiten de training.
6. Toewijding aan waarden
Commitment (= toewijding) is het vertalen van je waarden in concreet gedrag: doen wat je écht de moeite waard vindt ook al kost het moeite en veroorzaakt het allerlei ongemak. In ACT leer je om heel concrete en haalbare doelen te stellen. Je leert een planning te maken en hindernissen te overwinnen. Het motto is van ACT is “Being brave is being scared and doing what you have to do.” (Dapper zijn, is bang zijn en doen wat je moet doen.)
Een belangrijk verschil tussen ACT en een mindfulness cursus is dat ACT veel meer technieken gebruikt dan enkel mindfulness meditatie om de mindfulness vaardigheden onder de knie te krijgen.
De link met mindfulness
Mindfulness is een belangrijk onderdeel van ACT maar wordt op een hele andere manier gebracht dan in een traditionele mindfulness cursus. Een belangrijk verschil tussen ACT en een mindfulness cursus is dat ACT veel meer technieken gebruikt dan enkel mindfulness meditatie om de mindfulness vaardigheden onder de knie te krijgen. In ACT wordt een arsenaal van ervaringsgerichte oefeningen, verhalen, beelden en metaforen gebruikt om alles te verduidelijken en om je zoveel mogelijk handvaten aan te reiken om , om te gaan met moeilijke gevoelens en gedachten. Als meditatie je niet ligt kan je aan de slag met andere technieken.
ACT gaat dus verder dan wat in de gebruikelijke mindfulness cursus aan bod komt. Een belangrijke meerwaarde van ACT ligt in de nadruk op waarden. Waarden zijn de ‘richting gevers’ in je leven. Ze vormen de rode draad doorheen je leven waar je in het ‘hier en nu’ altijd naar kan teruggrijpen als je merkt dat je aandacht vooral wordt opgeslorpt door je dagelijkse zorgen of beslommeringen. ACT is dus duidelijk actiegericht.
Plaats binnen de gedragstherapie
ACT komt voort uit de gedragsanalyse en is gefundeerd op de zogenaamde Relational Frame Theory (RFT). ACT is sterk verwant aan de zogenaamde derde generatie gedragstherapie
In de gedragstherapieën gebaseerd op acceptatie, waaronder ACT, mindfulness, functionele analytische therapie e.a. gaat men ervan uit dat niet de inhoud van gedachten hoeft te veranderen om tot verandering te komen, maar slechts onze houding tegenover gedachten. D.w.z. dat je met ACT leert om je niet meer te laten leiden door die gedachten. Je gaat gedachten lichter opnemen en ze meer van op afstand kunnen bekijken. Exposure blijft een héél belangrijke techniek maar wordt nu wel op een andere manier ingevuld, nl. op een mindful manier (terwíjl je het ongemak accepteert en een gezonde afstand houdt van moeilijke gedachten)
ACT is beïnvloed door boeddhistische inzichten over de onvermijdelijkheid van menselijk leed, maar steunt theoretisch volledig op de RFT. Wel kan er gewerkt worden met aandachtsgerichte oefeningen (mindfulness). Daarnaast wordt er veel gebruikgemaakt van metaforen, de therapeutische relatie, ervaringsoefeningen en humor.
De technieken die een ACT-therapeut gebruikt zijn afgestemd op de individuele cliënt. Indien een cliënt geen meditatie oefeningen wil of kan doen of zijn ogen niet wil sluiten, beschikt de ACT-therapeut over een schatkist aan technieken om op een andere manier vaardigheden aan te leren.
Diagnostiek in ACT
ACT is een transdiagnostisch model. Dat wil zeggen dat we de begeleiding niet laten afhangen van een psychiatrische diagnose. De cliënt staat centraal en elke persoon is uniek. We vertalen de situatie van de cliënt in het ACT-model en leren vaardigheden aan waar nodig.
We doen aan voortdurende evaluatie. D.w.z dat we constant het proces in het gesprek in het oog houden en flexibel inspelen op wat er in het gesprek hier en nu gebeurt.
Coach relatie
Erg belangrijk in ACT is dat men ervan uitgaat dat hulpverlener en cliënt in hetzelfde schuitje zitten, dezelfde processen doormaken in hun hoofd. Er is geen wezenlijk verschil tussen cliënt en hulpverlener. Er wordt vanuit gegaan dat cliënten die vastzitten in hun leven niet “abnormaal” zijn, niet “kapot” zijn, maar dat iedereen vaardigheden kan aanleren om, om te gaan met heel normale zaken als angst (ook paniek), negatieve gevoelens en lastige lichamelijke gewaarwordingen.
